Zakaz udzielania zamówień publicznych rosyjskim wykonawcom

Zbrojna agresja wojsk rosyjskich na terytorium Ukrainy nie pozostaje bez echa także na rynku zamówień publicznych. Już wcześniej wdrożono regulacje prawne umożliwiające podpisywanie umów w trybach niekonkurencyjnych (w sytuacjach nadzwyczajnych) oraz zatrudnianie pracowników z Ukrainy na podstawie procedury uproszczonej. W ramach piątego pakietu sankcji gospodarczych i indywidualnych wobec Rosji wdrożono dodatkowo zakaz udzielania zamówień rosyjskim wykonawcom. Jak przekłada się to na bieżące ogłoszenia przetargowe? Jakich zadań dotyczy? Jakie są obowiązki zamawiających? Między innymi te kwestie wyjaśnimy w artykule.

Przetargi publiczne BIP – podstawa prawna

W dniu 8 kwietnia 2022 roku Rada Unii Europejskiej przyjęła rozporządzenie (UE) 2022/576 w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 833/2014 dotyczącego środków ograniczających w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie (Dz. Urz. UE nr L 111 z 8.4.2022, str. 1). Niniejszy dokument wyznacza ogólnounijny zakaz udziału rosyjskich wykonawców w zamówieniach publicznych, a także koncesjach udzielanych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Oficjalnie przepis ten zaczął obowiązywać w dniu 9 kwietnia 2022 roku.

Przetargi publiczne BIP – kogo dokładnie dotyczy rozporządzenie nr 833/2014?

Zakaz udzielania zamówień publicznych, w tym tych z sekcji ‘przetargi publiczne szkolenia Warszawa’, obejmuje wszystkich obywateli i osoby prawne mające siedzibę w Rosji. Co więcej, ograniczeniem zostały objęte także firmy bezpośrednio lub pośrednio przynależne do wymienionej wyżej grupy (minimum 50% udziału kapitału).

Zakaz nałożono także na podwykonawców, o ile ci będą realizować powyżej 10% wartości zamówienia. Rozporządzenie (UE) nr 833/2014 stosuje się dla zadań powyżej progów unijnych. Zgodnie z oficjalnymi statystykami w 2021 roku w Polsce udzielono tylko trzech podobnych zamówień podmiotom z kapitałem rosyjskim. Kwestia wydaje się więc marginalna. Nieco inaczej wygląda sprawa dla zamówień bagatelnych i powyżej 130 000 złotych.

Przetargi publiczne BIP – zamówienia poniżej progów unijnych

W odpowiedzi na piąty pakiet sankcji polski ustawodawca szybko dostosował regulacje prawne dotyczące udzielania zamówień publicznych podmiotom rosyjskim w postępowaniach o wartości poniżej progów unijnych. Od dnia 16 kwietnia 2022 roku obowiązuje ustawa o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (Dz.U. z 2022 r. poz. 835). W myśl jej zapisów wykluczani z przetargów będą:

• wykonawcy i uczestnicy postępowań i konkursów figurujący na listach sankcyjnych Unii Europejskiej, przyjętych wobec Rosji i Białorusi,
• wykonawcy i uczestnicy postępowań i konkursów figurujący na krajowej liście sankcyjnej, prowadzonej przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji;
• wykonawcy i uczestnicy postępowań i konkursów, których beneficjentem rzeczywistym jest osoba figurująca na jednej z ww. list sankcyjnych;
• wykonawcy i uczestnicy postępowań i konkursów, których jednostką dominującą jest podmiot figurujący na jednej z ww. list sankcyjnych.

Jak egzekwować przepisy?

Choć ustawodawca wyposażył zamawiających w wiedzę, kogo powinni wykluczyć z postępowania, nie przygotował przepisów i narzędzi umożliwiających szybkie wdrożenie nowych regulacji w życie. Wątpliwości dotyczą między innymi sposobu sprawdzania pochodzenia kapitału. O ile podmioty z list sankcyjnych można łatwo namierzyć dzięki środkom dowodowym w postaci zaświadczeń z Krajowego Rejestru Sądowego, Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej czy Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych, o tyle trudno sprawdzić, czy jednostką dominującą wykonawcy jest podmiot umieszczony na listach sankcyjnych. W tej sytuacji zamawiający coraz częściej dodają nową przesłankę wykluczenia na bieżące ogłoszenia przetargowe. W warunkach udziału w postępowaniu wprowadzana jest formuła „O udzielenie zamówienia mogą ubiegać się Wykonawcy, którzy nie podlegają wykluczeniu na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (Dz. U. poz. 835)” zaś do formularza oferty „Oświadczam, że nie podlegam wykluczeniu z postępowania na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (Dz. U. poz. 835)”. Dodatkowo ustawodawca przewidział karę, która ma odstraszyć podmioty z kapitałem rosyjskim od składania ofert w zamówieniach publicznych. Wynosi ona do 20 milionów złotych.

Czy są odstępstwa od przepisów?

Co w sytuacji, jeśli firma rosyjska jest jedyną opcją na zrealizowanie potrzeby inwestycyjnej? Czy w tej sytuacji należy zmodyfikować ogłoszenie przetargowe? Może się tak zdarzyć, chociażby w przypadku dostaw części zamiennych do rosyjskich wagoników warszawskiego metra. Rozporządzenie 2022/576 zezwala na pewne odstępstwa od zakazu udziału rosyjskich wykonawców i podwykonawców w zamówieniach publicznych i koncesjach. Dotyczą one w szczególności takich sytuacji i przedmiotów jak:

• eksploatacja, utrzymanie, likwidacja potencjału jądrowego do zastosowań cywilnych, i gospodarowanie odpadami promieniotwórczymi pochodzącymi z tego potencjału, zaopatrzenie go w paliwo, ponowne przetwarzanie paliwa i zapewnienie jego bezpieczeństwa, oraz kontynuacja projektowania, budowy i oddania do eksploatacji potrzebne do ukończenia cywilnych obiektów jądrowych, a także dostawa prekursorów do wytwarzania medycznych radioizotopów i na potrzeby podobnych zastosowań medycznych, technologii krytycznych na potrzeby monitorowania promieniowania środowiskowego, jak również współpraca w dziedzinie cywilnego wykorzystania energii jądrowej, w szczególności w dziedzinie badań i rozwoju,
• współpraca międzyrządowa w ramach programów kosmicznych,
• dostarczanie absolutnie niezbędnych towarów lub świadczenie absolutnie niezbędnych usług, które mogą być dostarczane lub świadczone wyłącznie przez osoby, o których mowa w ust. 1, lub których dostarczenie lub świadczenie w wystarczającej ilości lub w wystarczającym wymiarze mogą zapewnić wyłącznie osoby objęte sankcjami,
• funkcjonowanie przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych Unii i państw członkowskich w Rosji, w tym delegatur, ambasad i misji, lub organizacji międzynarodowych w Rosji korzystających z immunitetów zgodnie z prawem międzynarodowym,
• zakup, przywóz lub transport gazu ziemnego i ropy naftowej, w tym produktów rafinacji ropy naftowej, a także tytanu, aluminium, miedzi, niklu, palladu i rudy żelaza z Rosji lub przez Rosję do Unii,
• zakup, przywóz lub transport do Unii węgla oraz innych stałych paliw kopalnych do dnia 10 sierpnia 2022 roku.

Bieżące ogłoszenia przetargowe – podsumowanie

W związku z atakiem Rosji na niezależność Ukrainy Rada Unii Europejskiej uchwaliła rozporządzenie dotyczące zakazu uczestnictwa w zamówieniach publicznych podmiotów rosyjskich. Podobnie postąpił także polski ustawodawca w stosunku do zamówień poniżej progów unijnych. Obecnie wykluczone jest uczestnictwo firm i osób z list sankcyjnych oraz jednostek dominujących w rynku zamówień publicznych. Na zamawiających ciąży obowiązek weryfikowania tej kwestii poprzez dostępne narzędzia, w tym badanie zaświadczeń KRK, KRS czy CEIDG. Za niestosowanie się do nowych wytycznych grozi nałożenie kary na wykonawcę w kwocie do 20 milionów złotych.