Przetargi Małopolskie (1877)

Województwo małopolskie jest jednym z mniejszych w Polsce (15 182 km²). Cechuje się przy tym wysokim wskaźnikiem gęstości zaludnienia (223 osoby/km²). Jest położone w południowej Polsce i graniczy z województwem podkarpackim, śląskim, świętokrzyskim oraz Słowacją. Stolicą administracyjną, gospodarczą i kulturalną jest Kraków. Wśród innych znaczących ośrodków miejskich warto wymienić Tarnów i Nowy Sącz. Przez tereny jednostki przebiegają liczne trasy o znaczeniu europejskim. Wśród głównych szlaków warto wymienić:

• autostradę A4,
• drogę ekspresową S1,
• drogę ekspresową S7,
• drogę krajową nr 7,
• drogę krajową nr 94,
• drogę krajową nr 28.

Ze stolicy województwa (Międzynarodowy Port Lotniczy Kraków-Balice) można wygodnie i szybko dostać się połączeniem lotniczym do miast Europy, Ameryki Północnej i Izraela. Małopolska jest regionem o wyjątkowych na mapie Polski walorach kulturalnych. Wśród flagowych imprez można wymienić: Tydzień Kultury Beskidzkiej, Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich czy Festiwal Muzyki Filmowej w Krakowie. Obszar jednostki to także szereg atrakcji przygotowanych dla turystów. Ich liczba z każdym rokiem zwiększa się, co ma też związek z powstającą infrastrukturą rozrywkową (między innymi park Energylandia). Do głównych atrakcji zaliczamy:

• Miasto Kraków,
• Kopalnię Soli w Wieliczce,
• były niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu,
• klasztor i park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej,
• Zakopane i okoliczne szlaki górskie,
• tradycyjny spływ Przełomem Dunajca przez Pieniny.

Małopolska to kluczowa przestrzeń dla inwestorów poszukujących nowych zleceń dla firmy. Województwo z uwagi na swoje turystyczne walory od lat przyciąga rekordową liczbę turystów, co skutkuje koniecznością ciągłego dostosowania i unowocześniania infrastruktury. Na rozwój jednostki przeznaczane są znaczące kwoty wsparcia zewnętrznego. W ich następstwie wszczynane są liczne zamówienia z sekcji przetargi małopolskie i zlecenia małopolskie. Szansę na dodatkowe zlecenia mogą tu znaleźć firmy budowlane, szkoleniowe, dostawcy czy usługodawcy.

Gospodarka województwa małopolskiego według danych za 2021 rok była odpowiedzialna za ponad 8% krajowego PKB. Tylko województwo mazowieckie i śląskie wytwarza ponad 10% PKB. W strukturze sektorowej zauważalny jest silny rozwój usług i przemysłu. Rolnictwo stanowi silną stronę niektórych regionów województwa. Wiodącą uprawą są zboża, ziemniaki oraz warzywa gruntowe. Warto odnotować, że Małopolska znajduje się na pierwszym miejscu w kraju pod względem liczby owiec, a na Liście Produktów Tradycyjnych znalazły się łącznie 224 specjały z tego terenu. Do głównych gałęzi gospodarki należy zaliczyć sektor technologii informatycznych (wytwarzanie systemów komputerowych i mikrokomputerowych stanowi ponad 87% produkcji krajowej) oraz bankowość. Województwo małopolskie słynie także z wysoko rozwiniętej produkcji spożywczej, przemysłu tytoniowego, chemicznego, petrochemicznego oraz metalurgicznego. Największe i najszybciej rozwijające się firmy działające na tym obszarze to między innymi:

• Capgemini,
• InPost,
• BP Europa SE,
• Philip Morris Polska Distribution sp. z o.o.,
• Tesco Polska,
• Can-Pack SA,
• Comarch SA,
• IBM Krakow.

Województwo małopolskie jest od lat jednym z głównych beneficjentów środków europejskich. W poprzedniej perspektywie finansowej wyższą alokację w ramach programu regionalnego miał tylko Śląsk. W nadchodzących miesiącach zostanie uruchomiona nowa fala dotacji o wartości przekraczającej 1,75 miliarda euro. Dzięki temu wsparciu obserwować będziemy nie tylko dalszą transformację gospodarczą, społeczną oraz turystyczną, ale także napływ nowych postępowań z sekcji przetargi małopolskie na rynku zamówień publicznych.

Przedsiębiorstwa można rozwijać na wiele sposobów, a każdy powinien być dostosowany do specyfiki branży i jednostki. Decydując się na konkretną strategię należy wziąć pod uwagę szereg czynników, w tym:

• grupy docelowe,
• zasoby ludzkie i techniczne,
• dostępny budżet,
• płynność prowadzenia działalności,
• politykę jakości,
• logistykę.

Jeśli nasz produkt ma trafiać w ręce ludzi młodych (studentów, uczniów), z pewnością dobrym pomysłem będzie rozwijanie marketingu internetowego. Z kolei prowadząc szkolenia i warsztaty z zakresu edukacji ekologicznej dobrze postawić na sieć znajomości z placówkami publicznymi i oświatowymi, a także na przetargi (małopolskie). To właśnie ta ostatnia forma wydaje się stosunkowo najprostsza do wdrożenia i zapewnia realnie szybkie zyski.

Rynek zamówień publicznych jest przestrzenią otwartą. Oznacza to, że każdy zainteresowany realizacją zleceń, może zostać potencjalnym wykonawcą. Przetargi są także uniwersalne. Dotyczą bardzo różnych branż i nie podlegają wahaniom sezonowym. Wielu przedsiębiorców ma wątpliwości, czy przykładowo fryzjer, ekipa malarzy lub sprzedawca rowerów może realnie liczyć na podpisanie umowy na zadanie z sekcji zlecenia małopolskie i przetargi małopolskie. Spójrzmy zatem na przykłady tego typu aktywności:

• „Realizacja szkolenia indywidualnego z zakresu „Fryzjer” – organizowane przez Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie.
• „Zakup i dostawa fabrycznie nowych rowerów” w ramach projektu „,,Przeciwdziałanie patologiom społecznym i uzależnieniom oraz promowanie zachowań prozdrowotnych i aktywnego stylu życia”.
• „Wykonanie malowania kładki dla pieszych” w Nowym Sączu.

Czy trzeba mieć doświadczenie, aby uzyskać takie zlecenie? Bogata historia realizacji na pewno pomaga spełnić wymagania nawet dużych zleceń. Każdy jednak od czegoś zaczynał. Czasami wystarczy kilka rekomendacji wystawionych od klientów, żeby podpisać umowę na setki tysięcy złotych.

Rynek zamówień publicznych cechuje się dużym sformalizowaniem. Nawet niewielkie błędy w zakresie składanego podpisu lub terminu wysłania oferty powodują odrzucenie propozycji. Z drugiej strony przestrzeganie zasad nie jest specjalnie uciążliwe i może być powielane w każdym kolejnym zamówieniu. Szczegółową procedurę ułatwiającą pozyskiwanie zleceń z rynku zamówień publicznych zawarliśmy w rozdziale ‘Przetargi i zlecenia budowlane małopolskie – podstawowe informacje dla początkujących’.

Warto pamiętać, że przystępując do postępowania z sekcji przetargi małopolskie organizowanego przez jednostkę publiczną, musimy uzbroić się w cierpliwość. Każde ogłoszenie przewiduje jakiś termin związania ofertą (na ogół 30 dni lub 90 dni), podczas którego zamawiający dokonuje czynności wyboru. Nie ma zatem praktycznie możliwości podpisania umowy z dnia na dzień. Z drugiej strony opracowanie skutecznej strategii wysyłania propozycji zapewnia ciągłość zleceń w dłuższej perspektywie czasowej. Porównując tę kwestię z marketingiem internetowym (reklamy banerowe, reklamy w wynikach wyszukiwania, porównywarki, strona internetowa, marketplace, media społecznościowe czy kampanie e-mail) z pewnością możemy liczyć na dużo szybsze efekty działań.

Rynek zamówień publicznych jest też przestrzenią bezpieczną. Zawarcie umowy i należyte wykonanie gwarantują terminową zapłatę. Dają też podstawy do zawarcia ściślejszej relacji z zamawiającym i możliwe polecenia w przyszłości.

Jakie są inne opcje zdobywania klientów? Warto tu wymienić między innymi:

• Własne kontakty i bazowanie na poleceniach.
• Zatrudnienie profesjonalnych przedstawicieli handlowych.
• Marketing internetowy.
• Benefity i systemy lojalnościowe.
• Cross-selling i up-selling.
• Uczestnictwo w targach sektorowych.

W 2021 roku w serwisie oferent.com.pl pojawiły się 751 104 ogłoszenia. Ponad 68 tysięcy postępowań (około 9%) dotyczyło zadań zlokalizowanych w województwie małopolskim. W porównaniu z rokiem 2020 było ich o 3 300 mniej. Rozkład według typu zamówienia przedstawia się następująco:

• 44,05% stanowiły usługi
• 36,93% stanowiły dostawy
• 19,41% stanowiły zlecenia budowlane (małopolskie).

Istotnym kryterium rozróżnienia ogłoszeń jest także kategoria, w ramach których się pojawiały. Spośród 68 472 postępowań aż 50 110 to zamówienia z sekcji przetargi małopolskie. Dużym zainteresowaniem cieszyły się także zlecenia, w tym budowlane (2662). Pozostałe rekordy stanowiły inwestycje i sprzedaże.

Tradycyjnie najwięcej zadań czekało na wykonawców w stolicy regionu, gdzie w 2021 roku wszczęto 72 522 zamówienia publiczne. Około 5,4% tej liczby stanowiły postępowania z sekcji przetargi budowlane Kraków i zlecenia budowlane Kraków. Oznacza to, że każdego dnia pojawiało się około jedenastu nowych ogłoszeń dla wykonawców specjalizujących się w robotach budowlanych w samym tylko Krakowie! Potencjał do rozwoju działalności gospodarczej jest więc olbrzymi!

W ramach sekcji przetargi publiczne małopolskie publikowane są różne ogłoszenie: od małych projektów polegających na pielęgnacji zieleni miejskiej, przez dostawy sprzętu medycznego czy wykonanie szkoleń dla grup wykluczenia, aż po duże inwestycji budowlane. Poniżej prezentujemy kilka przykładowych realizacji, które w ostatnich latach przełożyły się na wzrost konkurencyjności regionu i przedsiębiorstw.

• „Wyposażenie nowej siedziby Szpitala Uniwersyteckiego Kraków-Prokocim” – gigantyczny projekt o łącznej wartości ponad 290 milionów złotych polegał między innymi na zakupie aparatury, sprzętu medycznego i wyrobów medycznych dla następujących obszarów: ambulatoria przyszpitalne, angiografia, apteka szpitalna, bank krwi, serologia, blok operacyjny, brachyterapia, centralna sterylizatornia, diagnostyka obrazowa, elektrokardiologia, hemodynamika, hiperbaria, izba przyjęć, laboratoria medyczne, medycyna nuklearna, oddziały łóżkowe, oddział anestezjologii i intensywnej terapii, pracownie endoskopii, rehabilitacja, stacja dializ, szpitalny oddział ratunkowy, teleradioterapia i zakład patomorfologii z prosektorium. Zorganizowanie kilku zamówień publicznych pozwoliło na podpisanie umów z wykonawcami z całej Polski.
• „Gospodarka wodno-ściekowa w Krakowie – Etap V" – warte 170 120 941,18 zł zadanie ujawnione w 2018 roku w bazie oferet.com.pl w sekcji przetargi budowlane Kraków i przetargi małopolskie, pozwoliło między innymi wybudować kanalizację sanitarną o długości 6,18 km, wyremontawać sieć sanitarną i ogólnospławną o długości 23,22 km oraz zakupić 4 specjalistyczne pojazdy do obsługi i utrzymania wybudowanej sieci kanalizacyjnej.
• „Zachowanie i ochrona środowiska, promowanie efektywnego gospodarowania zasobami wodnymi oraz zapobieganie i zarządzanie ryzykiem powodziowym, poprzez poprawę bezpieczeństwa powodziowego Węzła Oświęcimskiego” to kolejny z projektów realizowanych w formule przetargi publiczne małopolskie. Tym razem szansę na dodatkowe zlecenie dla firmy uzyskała firma specjalizująca się w budowie i naprawie urządzeń do celów przeciwpowodziowych.
• Przetargi małopolskie wspierają również montaż odnawialnych źródeł energii. W ramach wartego 27 597 929,78 złotych zadania pn. „Program zwiększenia wykorzystania energii i poprawy jakości powietrzaw obrębie obszarów NATURA 2000, Powiatu Suskiego - SOLARY, FOTOWOLTAIKA, POMPY CIEPŁA” wybudowano 1365 instalacji solarnych, 841 instalacji fotowoltaicznych oraz 89 powietrznych pomp ciepła. Zadanie zostało podzielone na części, dzięki czemu potencjalnym wykonawcą mogły zostać także mniejsze przedsiębiorstwa wyspecjalizowane w konkretnej technologii.
• Zadania z sekcji przetargi małopolskie dotyczą także projektów miękkich. W ramach jednego z nich – „Kierunek kariera” do 2023 roku kilkadziesiąt tysięcy Małopolan odbędzie spotkanie z doradcą zawodowym oraz skorzysta z bonów szkoleniowych na kursy językowe, kursy prawa jazdy lub szkolenia komputerowe. Wykonawcy wyżej wymienionych aktywności mogli podpisywać swoje umowy dzięki wygranym zamówieniom publicznym.
• Ciekawym przykładem projektu z sekcji zlecenia budowlane Kraków była modernizacja i adaptacja zabytkowej siedziby Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie na potrzeby utworzenia nowoczesnego centrum magazynowo - konserwatorskiego i digitalizacyjnego oraz badawczego.
• Na koniec warto jeszcze przywołać jedno z wielu zadań z sekcji przetargi budowlane Kraków, którego celem było zwiększenie potencjału turystycznego regionu. „Utworzenie Muzeum Kościuszkowskiego z wystawą stałą pt. " Kościuszko - bohater wciąż potrzebny" w kompleksie Bastionu V w Forcie nr 2 "Kościuszko" oraz trasy edukacyjnej na Kopcu Kościuszki w Krakowie z przystosowaniem dla osób niepełnosprawnych” to projekt, który ma skłaniać turystów do wydłużenia swojej obecności w stolicy regionu, dzięki ciekawym inicjatywom i warsztatom. Zadanie zostało zlecone w ramach zamówienia publicznego.

Rynek zamówień publicznych jest jedną z najefektywniejszych form poszukiwania zleceń. Cechuje się on stosunkowo niewielką konkurencją, transparentnością, stałymi regułami i buforem czasowym, który pozwala na przygotowanie oferty z wyprzedzeniem. Żeby jednak do tego doszło, musimy mieć dostęp do danego postępowania tuż po jego wszczęciu. Sposobów na pozyskanie dokumentacji przetargowej jest kilka. Jeśli jesteśmy przedsiębiorstwem rozpoznawalnym na rynku, zamawiający może nam wysłać specjalne zaproszenie do złożenia oferty. Inną drogą jest regularne przeczesywanie witryn internetowych interesujących nas zamawiających. Tam w dziale zamówienia publiczne lub przetargi powinniśmy odnaleźć wszystkie aktualnie prowadzone postępowania. Czy ta metoda jest skuteczna? Oczywiście, ale zazwyczaj do czasu. Nagromadzenie pracy połączone z nowymi technologiami (coraz częściej podmioty publiczne decydują się na przeniesienie ogłoszeń z BIP na platformy przetargowe) przyczynia się do nieświadomego pomijania interesujących nas zleceń. Czasami także odszukujemy atrakcyjny rekord zbyt późno, aby rzetelnie przygotować kosztorys i ofertę. To skutkuje popełnianymi błędami proceduralnymi, co zazwyczaj kończy się wykluczeniem z postępowania.

Alternatywą dla poszukiwania zadań z sekcji przetargi budowlane Kraków lub przetargi publiczne małopolskie może być baza oferent.com.pl. Serwis oferuje dostęp do praktycznie wszystkich postępowań dostępnych w danym momencie na rynku. Przy użyciu wygodnych filtrów możemy zawęzić obszar poszukiwań do najbardziej interesujących nas regionów czy branż. Wchodząc pod konkretne ogłoszenie widzimy intuicyjny interfejs, który zawiera takie dane jak:

• Termin składania ofert.
• Pełną specyfikację.
• Miejsce składania ofert.
• Opis przedmiotu zamówienia.
• Dane teleadresowe zamawiającego.
• Wymagania.

Dzięki temu łatwo i bez pobierania załączników możemy określić czy dane ogłoszenie jest interesujące dla naszej firmy. Oprócz postępowań o wartości przekraczającej progi unijne, na stornie znajdziemy zlecenia bagatelne, wyniki zamówień czy licytacje komornicze. Platforma oferent.com.pl to skuteczna forma poszukiwania klienta z sekcji przetargi budowlane Kraków lub przetargi małopolskie.

Nie ma wątpliwości, że skuteczność pozyskiwania umów z rynku zamówień publicznych jest ściśle związana z przestrzeganiem określonych reguł. Składanie ofert każdego dnia nie przyniesie spodziewanych efektów, jeśli zamawiający będą zmuszeni nasze oferty odrzucać, czy to przez brak zabezpieczenia wadialnego, czy błędnie złożony podpis, czy nieuprawnioną modyfikację formularza. Podstawowe wymagania stawiane przed wykonawcami i zamawiającymi zostały zawarte w takich dokumentach jak:

• Ustawa z dnia 11 września 2019 roku prawo zamówień publicznych,
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 20 grudnia 2021 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego.
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 20 grudnia 2021 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym.
• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2020 r. w sprawie sposobu sporządzania i przekazywania informacji oraz wymagań technicznych dla dokumentów elektronicznych oraz środków komunikacji elektronicznej w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego lub konkursie.
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 18 grudnia 2020 r. w sprawie protokołów postępowania oraz dokumentacji postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 23 grudnia 2020 r. w sprawie podmiotowych środków dowodowych oraz innych dokumentów lub oświadczeń, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy.

Znajomość wyżej wymienionych regulacji jest niezbędna, a czasami bywa nawet niewystarczająca. Świadczą o tym liczne wnioski składane do Krajowej Izby Odwoławczej. Większość zamówień z sekcji przetargi budowlane Kraków lub zlecenia małopolskie wymaga jednak stosowania dokładnie takiej samej procedury. Możemy ją ująć w kilku podstawowych krokach:

• Etap pierwszy – w pierwszej aktywności wybieramy interesujące nas ogłoszenie.
• Etap drugi – po pobraniu dokumentacji konkursowej musimy zapoznać się z wymaganiami zamawiającego odnośnie doświadczenia, technologii czy gwarancji.
• Etap trzeci – przedmiot zamówienia powinien być opisany drobiazgowo. Jeśli w jakimś punkcie mamy wątpliwości, możemy w wyznaczonym terminie zwrócić się z wnioskiem o wyjaśnienia.
• Etap czwarty – po uzyskaniu pełnej wiedzy na temat oczekiwań zamawiającego, możemy przystąpić do przygotowania wyceny i załączników do oferty.
• Etap piąty – zadania z sekcji przetargi publiczne małopolskie mogą, ale nie muszą wymagać zabezpieczenia wadialnego. Szczegóły dostępne są w Specyfikacji Warunków Zamówienia. Warto pamiętać, że wadium należy wnieść przed terminem składania ofert w jednej z dostępnych form (pieniężna czy gwarancje).
• Etap szósty – w tym momencie należy podpisać ofertę. Do tego kroku należy przystąpić z uwagą. Nadal najwięcej odrzuconych propozycji wynika z błędnego złożenia podpisu.
• Etap siódmy – oferty do momentu upływu terminu powinny być tajne. Z tego powodu zazwyczaj niezbędne jest zaszyfrowanie dokumentów. Szczegółową instrukcję wykonania tej czynności opisuje SWZ danego postępowania.
• Etap ósmy – w ostatnim kroku ofertę należy wysłać. Nie warto czekać z tym do ostatniej chwili, bo systemy informatyczne bywają zawodne.

Całą procedurę składania oferty na zadanie z sekcji przetargi budowlane Kraków lub innej szczegółowo omawiamy tu.

Odmiennie przebiega proces wysyłania ofert na zadania z sekcji zlecenia małopolskie. Tego typu projekty nie są obwarowane szeregiem przepisów prawnych. Sam proces aplikowania do inwestora przybiera formę czysto handlową. Działa tu prosta zasada handlu - im nasza propozycja bardziej spodoba się klientowi, tym mamy większą szansę na pozyskanie zlecenia. Warto zatem poznać podstawowe wytyczne komunikacji i negocjacji, żeby uzyskać przewagę nad konkurencją.

Przez rynek zamówień publicznych rozumiemy wykształcony przez politykę społeczno-gospodarczą UE i państwa polskiego zespół regulacji prawnych warunkujących proces nabywania dóbr i usług przez sektor publiczny z wykorzystaniem mechanizmu rynkowego. Początek nowoczesnego systemu zamówień publicznych w Polsce wyznacza Ustawa z 10 czerwca 1994 roku o zamówieniach publicznych. Od wtedy każdego roku podmioty publiczne i przedsiębiorstwa zobligowane do przestrzegania zasad pzp, wszczynają postępowania, które dla wykonawców są szansą na uzyskanie dodatkowego zlecenia dla firmy. Ten rynek jest więc stabilny i co warto podkreślić także rozwojowy. Warto tu przywołać jedną z wielu statystyk. Do 30 kwietnia 2022 roku w Biuletynie Zamówień Publicznych opublikowano ogółem 143 721 ogłoszeń. To o 94,3% więcej, niż w analogicznym okresie roku poprzedniego!

Według danych serwisu mapadotacji.pl, na którym publikowane są wyłącznie wybrane projekty europejski kończące się przetargami, na koniec 2021 roku w województwie małopolskim zrealizowano ponad 20 610 projektów! Liczba prezentowanych postępowań z sekcji zlecenia budowlane małopolskie lub przetargi budowlane Kraków zależy jednak od kilku czynników. Tym najważniejszym są dostępne środki inwestycyjne. Tuż po wakacjach 2022 roku rusza nowa perspektywa finansowa funduszy europejskich. Zapewni ona stały dopływ środków na wparcie priorytetów rozwojowych, w tym tych powiązanych z zadaniami z sekcji zlecenia budowlane Kraków. Na co dokładnie będzie można pozyskać wsparcie? Będą to między innymi projekty związane z:

• Wspieraniem efektywności energetycznej i redukcją emisji gazów cieplarnianych.
• Wzmocnieniem ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej oraz zielonej infrastruktury.
• Rozwojem i udoskonaleniem zrównoważonej, odpornej na zmiany klimatu, inteligentnej i intermodalnej mobilności na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym.
• Zapewnieniem równego dostępu do opieki zdrowotnej.
• Wspieraniem roli kultury i zrównoważonej turystyki.
• Wspieraniem uczenia się przez całe życie.
• Wspieraniem integracji społecznej osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym.

To tylko część z potencjalnych branż, jakie już niebawem zostaną dotowane z programu Fundusze Europejskie dla Małopolski. To oczywiście nie jedyne dostępne nabory. Warto tu wspomnieć chociażby o Rządowym Funduszu Polski Ład, Funduszu Sprawiedliwej Transformacji czy środkach krajowych rozdysponowanych przez WFOŚiGW. Możliwości na wykonanie zadań z sekcji zlecenia budowlane Kraków lub zlecenia małopolskie zatem nie brakuje i nie należy spodziewać się w tym zakresie zmian.